Ποσοστό περίπου 30% των ανθρώπων παραπονιέται για την εμφάνιση έντονου και διαξιφιστικού πόνου στην περιοχή πίσω από τα μάτια και το μέτωπο όταν καταναλώνει παγωμένο γλυκό ή ρόφημα. Η ενόχληση αυτή μπορεί να διαρκέσει πολύ λίγο, περίπου ένα λεπτό, είναι όμως ιδιαίτερα βασανιστική, μετατρέποντας μια εύγευστη απόλαυση σε ταλαιπωρία.
Γιατί όμως αισθανόμαστε αυτά τα συμπτώματα; Όταν καταναλώνουμε κάτι πολύ παγωμένο, το ψυχρό ερέθισμα φτάνει σε ανατομικές περιοχές της στοματικής μας κοιλότητας, στις οποίες υπάρχουν πολλά νεύρα και αγγεία. Μια τέτοια περιοχή είναι η περιοχή της μαλακής υπερώας (στο πίσω μέρος της στοματικής κοιλότητας). Ο ερεθισμός των νεύρων με ένα εξαιρετικά ψυχρό ερέθισμα δίνει την πληροφορία στο σώμα, δηλώνοντας την ύπαρξη ενός ακραίου ψυχρού ερεθίσματος στο κεφάλι. Το σώμα ανταποκρίνεται με την αποστολή μεγάλης ποσότητας αίματος στα αγγεία του κεφαλιού, για να αυξηθεί η θερμοκρασία και να προφυλαχθεί ο εγκέφαλος από το ψύχος που εμφανίστηκε λόγω της κατανάλωσης του ψυχρού τροφίμου ή ποτού. Το επιπλέον αυτό αίμα διογκώνει τα αγγεία, δημιουργώντας τον πόνο στην περιοχή. Ιδιαίτερα επιρρεπή στα συμπτώματα αυτά είναι τα άτομα που πάσχουν από ημικρανίες.
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αποφύγουμε το δυσάρεστο αυτό αίσθημα ή να μειώσουμε την έντασή του; Μια σωστή κίνηση είναι η σταδιακή μείωση του ψυχρού ερεθίσματος από το άτομο που καταναλώνει το ψυχρό γλύκισμα ή ποτό, πριν την κατάποσή του. Η λήψη μικρής ποσότητας και η τοποθέτησή του για λίγο χρόνο στην περιοχή της σκληρής υπερώας (στο μπροστινό μέρος της στοματικής κοιλότητας) θα βοηθήσουν στη μείωση ή πολλές φορές και στην εξάλειψη αυτού του προβλήματος.
Παρόμοια ευαισθησία μπορεί να εμφανιστεί και στα δόντια. Για να καταλάβουμε τον μηχανισμό που προκαλεί τον πόνο στα δόντια ύστερα από την κατανάλωση ενός παγωμένου τροφίμου ή ποτού, θα πρέπει να θυμηθούμε την ιστολογική δομή των δοντιών. Εξωτερικά κάθε δόντι στην περιοχή της μύλης, του τμήματος δηλαδή του δοντιού που φαίνεται μέσα στο στόμα, περιβάλλεται από μια σκληρή ουσία, που ονομάζεται αδαμαντίνη, ενώ στην περιοχή της ρίζας ή των ριζών (σε περιπτώσεις που το δόντι είναι πολύρριζο) υπάρχει οστεΐνη. Κάτω από τις ουσίες αυτές υπάρχει η οδοντίνη, η οποία περιβάλλει την πολφική κοιλότητα, τόσο στην περιοχή της μύλης όσο και στην περιοχή της ρίζας ή των ριζών των δοντιών. Η ουσία αυτή καθορίζει το χρώμα, το σχήμα και το μέγεθος κάθε δοντιού και είναι διαπερατή, διότι περιέχει μικρά σωληνάρια, που ονομάζονται οδοντινοσωληνάρια. Στο κέντρο του δοντιού βρίσκεται η πολφική κοιλότητα, μέσα στην οποία βρίσκεται ο πολφός. Ο πολφός περιέχει αγγεία και νεύρα, τα οποία μπαίνουν στην πολφική κοιλότητα από μια τρύπα (ριζικό τρήμα), που βρίσκεται στην άκρη της ρίζας (ή των ριζών σε περιπτώσεις δοντιών που έχουν περισσότερες από μία ρίζες). Περιέχει επιπλέον μεσοκυττάρια ουσία, συνδετικό ιστό και διάφορα κύτταρα που βοηθούν στην αίσθηση, άμυνα, θρέψη και ανάπλαση του δοντιού.
Όταν καταναλώνουμε κάτι παγωμένο δημιουργείται ερεθισμός στα κύτταρα και μετακίνηση της ρευστής ουσίας που βρίσκεται μέσα στα οδοντινοσωληνάρια. Οι υδροδυναμικές δυνάμεις που παράγονται ως αποτέλεσμα αυτών των ρευστών μετακινήσεων οδηγούν στον ερεθισμό των αισθητηρίων νευρικών απολήξεων του δοντιού και στην εμφάνιση του πόνου.
Το πρόβλημα είναι εντονότερο όταν υπάρχουν ανοικτές κοιλότητες στα δόντια (λόγω τερηδονικής βλάβης, τροχισμού ή αποκόλλησης σφραγίσματος), σε υφίζηση ούλων ή σε ύπαρξη ρωγμών στα δόντια, εξαιτίας καταγμάτων ή κακώσεων, λόγω της μεγαλύτερης εκτεθειμένης επιφάνειας οδοντινοσωληνίσκων στα ψυχρά ερεθίσματα. Η υφίζηση των ούλων συναντάται σε ασθενείς που πάσχουν από νοσήματα του περιοδοντίου, σε άτομα γεροντικής ηλικίας, σε ανθρώπους που ασκούν υπέρμετρη πίεση στην περιοχή των ούλων κατά το βούρτσισμα των δοντιών, σε περιπτώσεις ορθοδοντικού προβλήματος, όπου κάποια δόντια βρίσκονται σε ανώμαλη θέση στους φραγμούς, σε περιπτώσεις ύπαρξης στεφανών ή σφραγισμάτων που προεξέχουν στην περιοχή των ούλων, κ.ά.
Όταν ένα κάταγμα στους οδοντικούς ιστούς είναι βαθύ και φτάνει μέχρι την πολφική κοιλότητα, ο πόνος που προκαλείται μετά την κατανάλωση ενός ψυχρού τροφίμου είναι εντονότατος και διαξιφιστικός, διότι ερεθίζονται απευθείας τα νεύρα στον πολφό. Έκθεση των οδοντινοσωληναρίων μπορεί να δημιουργηθεί και από τον εμφανιζόμενο περιεμφρακτικό χώρο, δηλαδή τη σχισμοειδή περιοχή που δημιουργείται ανάμεσα στα τοιχώματα μιας κοιλότητας που παρασκεύασε ο οδοντίατρος για την τοποθέτηση σφραγίσματος και το εμφρακτικό υλικό (π.χ. αμάλγαμα). Εκτός από την ύπαρξη κάποιου τραυματισμού, που οδηγεί σε κάταγμα των δοντιών, επιρρεπή για εμφάνιση καταγμάτων είναι και τα άτομα που έχουν τη συνήθεια να σφίγγουν τα δόντια τους (τριγμός) ή να δαγκώνουν σκληρά αντικείμενα ή πολύ σκληρές τροφές. Ευαισθησία παρουσιάζεται και σε άτομα που καταναλώνουν όξινες τροφές, αλκοολούχα ποτά, κάνουν συχνά εμετούς ή πάσχουν από βουλιμία. Ο πόνος εμφανίζεται συχνά ακόμα και με την αναπνοή ψυχρού αέρα.
Εκτός από τον πόνο και τη δυσφορία που προκαλείται, συχνά το άτομο αλλάζει διατροφικές συνήθειες, φοβούμενο την εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις αποφεύγει και το βούρτσισμα των δοντιών, γεγονός που ευνοεί τη συσσώρευση πλάκας, τη δημιουργία τρυγίας και την εμφάνιση ουλίτιδας ή περιοδοντίτιδας που απογυμνώνει ακόμα περισσότερο τη ρίζα ή τις ρίζες των δοντιών, επιδεινώνοντας το πρόβλημα της υπάρχουσας ευαισθησίας τους στο πόνο.
Τι μέτρα μπορεί να λάβει κανείς για τη μείωση του προβλήματος;
Αρχικά θα πρέπει να επισκεφτεί τον οδοντίατρό του, στον οποίο θα εκθέσει αναλυτικά το πρόβλημα της ευαισθησίας και του πόνου που εμφανίζεται στα δόντια. Ο οδοντίατρος θα αξιολογήσει την υγεία των δοντιών, των ούλων και γενικά του στόματος και με τη βοήθεια και των ακτινογραφιών θα εξετάσει την τυχόν ύπαρξη κατάγματος στη ρίζα κάποιου δοντιού.
Σημαντική κρίνεται η επιλογή κατάλληλων μέσων στοματικής υγιεινής. Όταν υπάρχει εκτεθειμένη επιφάνεια οδοντίνης με την πάροδο του χρόνου καθιζάνουν ανόργανα και οργανικά συστατικά, τα οποία βρίσκονται στο σάλιο και με τον τρόπο αυτό καλύπτονται τα ανοιγμένα οδοντινοσωληνάρια. Το στρώμα που δημιουργείται από αυτά τα συστατικά δεν είναι σταθερό κι έτσι μπορεί εύκολα να απομακρυνθεί, όταν π.χ. το άτομο καταναλώνει συχνά όξινες τροφές ή βουρτσίζει με σκληρή οδοντόβουρτσα, με αποτέλεσμα να επανέρχεται ο πόνος και η ευαισθησία. Αρκετές οδοντόπαστες περιέχουν συστατικά ελέγχου της οδοντικής τρυγίας ή λεύκανσης των δοντιών, τα οποία μπορεί να επιδεινώσουν το πρόβλημα της ευαισθησίας των δοντιών στα ψυχρά ερεθίσματα, αφού απομακρύνουν το στρώμα των οργανικών και ανόργανων συστατικών που έχει δημιουργηθεί. Καλό είναι να αποφεύγονται οι σκληρές οδοντόβουρτσες και οι έντονες πιέσεις στα ούλα κατά το βούρτσισμα των δοντιών, διότι μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω υφίζηση των ούλων και στην αύξηση της αποκάλυψης της ρίζας των δοντιών στο στοματικό περιβάλλον, αυξάνοντας έτσι την ευαισθησία τους στον πόνο. Κατάλληλες κρίνονται οι μαλακές οδοντόβουρτσες.
Επιβάλλεται η χρήση ειδικών στοματικών προϊόντων για τη μείωση της ευαισθησίας των δοντιών. Στο εμπόριο κυκλοφορούν φθοριούχες οδοντόπαστες και σκευάσματα, τα οποία περιέχουν απευαισθητοποιητικά συστατικά (π.χ. χλωριούχο στρόντιο, νιτρικό κάλιο, φθοριούχο κασσίτερο) με στόχο να μειώσουν αυτή την ενόχληση και τον πόνο. Η χρήση ενός τέτοιου προϊόντος θα πρέπει να είναι καθημερινή και για μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να φανούν τα ευεργετικά του αποτελέσματα.
Αν κατά το καθαρισμό των δοντιών στο σπίτι εμφανίζεται ο πόνος κατά το ξέπλυμά τους, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιείται χλιαρό νερό. Πάντως το άτομο δεν θα πρέπει να αποφεύγει το βούρτσισμα των δοντιών του από φόβο εμφάνισης του οδοντόπονου.
Ο οδοντίατρος μετά την εξέταση του στόματος θα προτείνει την κατάλληλη θεραπεία. Η θεραπεία θα είναι ανάλογη με το αίτιο πρόκλησης της υπερευαισθησίας στα δόντια. Η εφαρμογή φθοριούχου ζελέ ή βερνικιού με υψηλή συγκέντρωση αλάτων φθορίου αποτελεί μία λύση για την ευαισθησία των δοντιών. Σε περιπτώσεις μεγάλης υφίζησης των ούλων η τοποθέτηση μοσχευμάτων μειώνει την εκτεθειμένη στο στόμα επιφάνεια των ριζών των δοντιών, συμβάλλοντας στη λύση του προβλήματος. Επίσης, ο οδοντίατρος μπορεί να προτείνει κατάλληλα μέσα στοματικής υγιεινής ή και πιθανή τοποθέτηση εμφράξεων ή κάλυψη με ιονομερείς κονίες. Επιπλέον, η σύσταση αποφυγής λήψης ξινών τροφίμων μειώνει τον κίνδυνο διάβρωσης των οδοντικών επιφανειών και κατ΄ επέκταση του εμφανιζόμενου πόνου. Σε περιπτώσεις που ο πόνος επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να προταθεί και η απονεύρωση του ευαίσθητου δοντιού ή και η εξαγωγή του όταν υπάρχει κάταγμα της ρίζας σε μεγάλο βάθος.
(Νικολέτα Θάνου, Οδοντίατρος-Υγιειονολόγος με ειδίκευση στην Κοινωνική Προληπτική Οδοντιατρική, Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία)
